Echa Lipy Czarnoleskiej: Robert Bogusłowicz

Już trzysta lat temu, kiedy nasi sarmaci popijali wina przy stole i gorąco rozprawiali o polityce i sztuce, niekiedy nie mając o tym zielonego pojęcia, ważna była wymiana myśli. Kontakt między ludźmi pozostawał i nadal pozostaje cząstką kultury, tak było u Greków, którzy zbierali się wieczorami przy ognisku i recytowali poezję, tak też było w XVIII i XIX wieku, kiedy powstały u nas „salony literackie”, a co nasi zachodni sąsiedzi nazywają „Musenhöfe”.

W nawiązaniu do XIX-wiecznej tradycji i obyczajów mieszkańca domu w Jagniątkowie, Gerharta Hauptmanna, do którego przyjeżdżali artyści, aby chodzić na piesze wędrówki po Karkonoszach, a wieczorami polemizować z najnowszymi trendami sztuki i słuchać muzyki, Dyrektor Muzeum Miejskiego „Dom Gerharta Hauptmanna”, Pani Julita Zaprucka, 27 marca 2015 roku otworzyła wystawę „Salony i dworki literackie po obu stronach Odry” („Salons und Musenhöfe beiderseits der Oder“). Przywitała gości przybyłych z Niemiec i Polski: Jensa Baumanna z Saksońskiego Ministerium Spraw Wewnętrznych; dr Wolfganga de Bruyn, dyrektora Muzeum Kleista we Frankfurcie nad Odrą; Hansa Jürgena Rehfelda z Muzeum Kleista; dr Hannahe Lotte Lund, kurator wystawy; Anette Handke z Muzeum Kleista; Sławomira Tryca, ze Szkoły Wyższej Zittau-Görlitz i Uniwersytetu Wrocławskiego oraz współpracownika naukowego Domu Muzeum Gerharta Hauptmanna; Irenę Kempisty – Panią Naczelnik Wydziału Kultury i Turystyki w Jeleniej Górze; Janinę Peikert - Panią Rektor Uniwersytetu III wieku w Jeleniej Górze oraz przedstawicieli Stowarzyszenia W Cieniu Lipy Czarnoleskiej.

Spotkanie rozpoczęło się od występu muzycznego młodej pianistki, Alicji Krajewskiej, następnie dr Wolfgang de Bruyn przypomniał, że pomysł wystawy zrodził się w kotlinie freienwaldzkiej Kunersdorfie; gdzie postanowiono zbadać ten dawno zaniedbany fenomen towarzyskiego spędzania czasu, który jest pierwowzorem dzisiejszych form kulturalnych. Dr Hannah Lotte Lund w swoim wykładzie zwróciła uwagę, że począwszy od 1780 roku, czyli od rewolucji francuskiej a później poprzez kolejne rewolucje roku 1830, pojawia się społeczne i kulturalno-historyczne zjawisko, które ani wcześniej, ani później w takiej formie już nie zaistniało, a co nazywano wtedy „wolną towarzyskością”.

Po obu stronach Odry, od Nennhausen po Tamsel/Dąbroszyn i Ziebingen/Cybinkę rodziny szlacheckie umożliwiały rozwój życia towarzyskiego; zimą chętnie spotykano się w miastach, natomiast miesiące letnie wykorzystywano do zapraszania wybranych gości do dóbr wiejskich. Dla berlińczyków Śląsk i Karkonosze były o tyle szczególne, że były najszybciej osiągalne; ich opis pojawia się często w pamiętnikach. „Rozciągały się na horyzoncie jak czarny tiul. (…) oczarowały mnie bardziej niż wszystko inne, nawet większe, co widziałem wcześniej.”, pisał Joseph Mendelssohn, syn wielkiego filozofa Mosera Mendelssohna.

Listy Raheli Levin Vernhagen do jej przyjaciół na temat podróży na Śląsk w 1794 roku, czytane przez dr Hannahe Lotte Lund i Anette Handke świadczą o tym, że spotykano się chętnie, ale i o tym, że aby tego dokonać, należało przemieścić się z punktu A do punktu B. Niewielu dziś pamięta, ale ówczesne wojaże nie należały do najbezpieczniejszych. Jeszcze w roku 1785 Prusy nie dysponowały żadną utwardzoną drogą. Pierwsza szosa powstała w 1800 roku i prowadziła z Berlina do Poczdamu, wszędzie indziej były drogi piaskowe. Pomimo tych trudności i niebezpieczeństw - podróżowano.

Baron Adolph von Knigge, który opisał wszystkie sytuacje, jeśli chodzi o obcowanie z człowiekiem, twierdził, że podróżowanie wzmaga towarzyskość „W podróży potrzebna jest cierpliwość, odwaga, dobry humor, zapomnienie o wszystkich domowych sprawach i nie można dać się zniechęcić małym, złośliwym niedogodnościom, złej pogodzie, niesmacznemu jedzeniu itd. - podróżowanie czyni towarzyskim; poznaje się w ten sposób ludzi, których w normalnych warunkach nigdy nie wybralibyśmy na swoich towarzyszy; nie ma tu też żadnych złych skutków, ale nie muszę chyba przypominać, że z tym obdarzaniem kogoś obcego w podróży zaufaniem trzeba uważać, by nie wpaść przez to w ręce różnej maści oszustów i złodziejaszków”. Można śmiało powiedzieć, że rada barona pozostaje do dziś aktualna.

Przy okazji warto wspomnieć, że Pani Zofia Prysłopska – Prezes Stowarzyszenia W Cieniu Lipy Czarnoleskiej wielce sobie ceni podróże, zwłaszcza do miejsc, związanych z europejską historią literatury i organizuje je z wielkim nakładem starania, przygotowując uczestnikom tych wypraw spore pule wiedzy na temat miejsc, które będą odwiedzane. Warsztaty literackie inspirowane miejscem docelowym podróży, owocują każdorazowo edycją książkową.

Otwarcie wystawy zwieńczyły rozmowy w sali kominkowej, gdzie Gerhart Hauptmann słuchał muzyki i kłócił się z adwersarzami o idee. Historia zatoczyła koło. Dziś można zobaczyć, skąd wziął się ten początek.

Wystawę, którą można oglądać do końca sierpnia, dofinansowano ze środków budżetu Miasta Jelenia Góra, Saksońskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Dreźnie oraz Związku Towarzystw Literackich i Miejsc Pamięci (ALG) (Arbeitsgemeinschaft Literarischer Gesellschaften).